An intercultural dialogue:
Yiddish & Roma music, culture & identity
 

Introduction by Dr. Alan Bern,

Translation by Robert Gadek

[english]  |  [Deutsch]

Projekt

"The Other Europeans" to wspólny projekt other music e.V. (Weimar), KlezMORE Festival (Wiedeń), oraz Festiwalu Kultury Żydowskiej w Krakowie. W latach 2007-2009 te trzy Festiwale zaprezentują dawne i współczesne konteksty związków pomiędzy Aszkenazyjskimi Żydami a Cyganami. Główna część projektu polegała będzie na stworzeniu dwóch nowych zespołów – żydowskiego i cygańskiego, złożonych z wybitnych muzyków: Żydów i Cyganów. W roku 2008 każdy z zespołów zrealizuje odrębny projekt, oparty odpowiednio na cygańskich i żydowskich korzeniach muzycznych. W roku 2009 te same zespoły rozpoczną pracę nad wspólnym projektem, obejmującym wspólny repertuar. Dopełnieniem będą organizowane przez Festiwale sympozja, warsztaty muzyczne, wokalne, taneczne i językowe oraz pokazy filmów. Wszystko to ma na celu prezentację międzykulturowego zrozumienia pomiędzy kulturą jidysz i cygańską.

Krakow    ●

Wien    ●

  Weimar    ●

Tło

Przez wiele stuleci Żydzi i Cyganie pełnili ważną, aczkolwiek ambiwalentną rolę w ekonomicznym, politycznym i kulturalnym życiu Europy. Podporządkowani i zawsze tylko częściowo akceptowani przez społeczeństwa, w których żyli - zarówno Żydzi jak i Cyganie posiadali złożone tożsamości kulturowe. Przez wieki zachowywali swoje tradycje przy jednoczesnym dostosowywaniu się i współżyciu ze swymi sąsiadami. Z tego powodu, Żydzi i Cyganie przynależą do „transkulturowych” społeczności europejskich.

Celem partnerów projektu jest ukazanie wymiany kulturowej pomiędzy artystami cygańskimi i żydowskimi, rozwój artystyczny i kulturowy muzyków oraz wkład w trwającą dyskusję na temat tożsamości i kultury europejskiej – również w kontekście autentyczności.

Naukowy wymiar projektu

Mimo pewnych podobieństw kultur żydowskiej i cygańskiej, różnią się one między sobą w znaczący sposób. Obydwie są głęboko zakorzenione w tradycjach i historiach swoich własnych, jak też społeczeństw , wśród których żyli.
Niesłychanie interesująca jest funkcja społeczna, jaką spełniali muzycy w obydwu kulturach, głównie w miejscach w których żyli w bezpośrednim kontakcie z drugą kulturą. W przedwojennej Rumunii oraz na niektórych terenach Ukrainy na przykład, muzycy żydowscy i cygańscy grali mieszany repertuar zarówno na swoich własnych imprezach, jak też na uroczystościach swoich sąsiadów. W ten sposób byli doskonałym przykładem owocnej wymiany międzykulturowej w zakresie języka, polityki i kultury.
Po eksterminacji Żydów europejskich przez nazistów, to właśnie cygańscy muzycy, którzy przed wojną grali w żydowskich zespołach lub żydowski repertuar, ocalili od niepamięci żydowski repertuar muzyczny.

To zawieszenie Cyganów i Żydów w przestrzeni międzykulturowej sprawiło, że dawne nacjonalistyczne i szowinistyczne ideologie określiły je jako „bezdomne”, „pasożytnicze”, „zdegenerowane”.

Takie epitety są już reliktami przeszłości; pojawiają się jednak obecnie w Europie jako reminiscencje ksenofobicznych nastrojów. Jednocześnie z drugiej strony - ta sama ‘ponadkulturowość’ muzyki żydowskiej i cygańskiej jest mitologizowana i wchłonięta przez współczesną kulturę pop z kategorii „World music”. W ten sposób muzyka żydowska i cygańska zostały zakwalifikowane jako przewrotne i transgresywne, a jednocześnie modne.

W ostatnim czasie dużą popularność zdobyły zarówno muzyka cygańska i pseudo-cygańska, jak też analogiczny trend post-klezmerskiej Nowej Muzyki Żydowskiej. Istnieją między nimi zarówno podobieństwa realne, historyczne oraz muzyczne, jak i te wyobrażone. Współczesne spotkania muzyków cygańskich i żydowskich eksploatowane są w celach komercyjnych przez rynek muzyki rozrywkowej, co przyczynia się jednocześnie do zaniedbania innych ważnych elementów o charakterze twórczym lub historycznym, do których odbiorcy mają znikomy dostęp.

W filmie Pociąg życia w reżyserii Radu Mihaileanu z 1988 roku pojawia się scena, w której Żydzi i Cyganie, uciekając przed nazistami, spotykają się i odkrywają głęboką duchową więź, łączącą ich poprzez muzyczne uniesienie. Odpowiednikiem tej romantycznej wizji mogłoby być autentyczne spotkanie współczesnych muzyków żydowskich i cygańskich w celu eksploracji podobieństw i różnic w dawnych repertuarach oraz stworzenia nowych muzycznych aranżacji opartych na autentyzmie.

Projekt ma stać się platformą spotkań oraz dyskusji na temat rozróżnienia pomiędzy prawdziwym i fikcyjnym obrazem Żydów i Cyganów. Siłą napędową projektu jest poszukiwanie wiedzy i chęć zrozumienia trans-kulturowego dziedzictwa muzyki Cyganów i Żydów.

[english]  |  [Deutsch]

top